Jak rozpoznać niepokojące objawy u dziecka? Kiedy zacząć podejrzewać, że to spektrum autyzmu? Gdzie i kiedy zgłosić się po pomoc? Garść porad i odpowiedzi znajdziesz w poniższym artykule.
Zaburzenia ze spektrum autyzmu (ASD) to jedna z najczęstszych diagnoz, jakie słyszą rodzice małych dzieci, które nie rozwijają się „podręcznikowo”. Łapcie zatem garść informacji, które wyjaśnią najważniejsze kwestie. Z tego artykułu dowiecie się m.in. jakie są objawy spektrum autyzmu i co robić, gdy obserwujecie u dziecka nietypowe zachowania.
1.
Zacznijmy od tego, że spektrum autyzmu nie jest wadą ani chorobą. To zespół zaburzeń rozwojowych. A nawet, jak coraz częściej i donośniej podnoszą specjaliści, specyficzną ścieżką neurorozwojową, którą podąża nawet co setna osoba. – Aktualnie spektrum autyzmu uważa się za kondycję rozwojową, wynikającą z odmiennego funkcjonowania układu nerwowego. Czyli, mówiąc najprościej, wiąże się z innym funkcjonowaniem mózgu – wyjaśnia Aleksandra Duszczyk, pedagożka i arteterapeutka z Fundacji Synapsis.
Zgodnie z najnowszą klasyfikacją ICD-11, która zacznie obowiązywać w Polsce najpóźniej do 2027 roku, do lamusa odszedł termin autyzm, podobnie jak podział na jego rodzaje (w tym autyzm atypowy i dziecięce zaburzenia dezintegracyjne), zmieniła się również klasyfikacja symptomów. Klasyfikacja oficjalna, dodajmy, bo objawy spektrum autyzmu są bardzo indywidualne.
Może Cię też zainteresować:
Czy to oznacza, że spektrum autyzmu jest jak charakter – każdy ma własny?
Nie do końca. – Oczywiście każda osoba w spektrum autyzmu jest indywidualnością, ma swoją osobowość, charakter, mocne strony. Doświadcza mniejszych lub większych trudności w zakresie: funkcjonowania w relacjach społecznych, komunikowania oraz uczenia się – podkreśla Aleksandra Duszczyk.
Jednakże, w praktyce oznacza to, że diagnoza spektrum autyzmu dotyczy zarówno dzieci, które mają trudności poznawcze, problemy z samodzielnością, nie rozwijają mowy i/lub mają niepełnosprawność intelektualną (w różnym stopniu), jak i tych, u których zaburzenia występują „jedynie” w zakresie komunikacji i funkcjonowania społecznego.
2.
Jak zatem rozpoznać wczesne objawy spektrum autyzmu?
Diagnoza, według nowych wytycznych, opiera się na rozpoznaniu objawów z dwóch grup (tzw. diada zachowań autystycznych). Obejmują one różne przejawy „trudności w nawiązywaniu i podtrzymywaniu interakcji społecznych i komunikacji społecznej” oraz „skłonności do ograniczonych, nieelastycznych, powtarzalnych wzorców zachowań, czynności i zainteresowań, które są wyraźnie nietypowe lub nadmierne dla danej osoby”.
W praktyce oznacza to, że objawy spektrum autyzmu u dziecka obejmują:
- wyraźne deficyty w komunikacji werbalnej i niewerbalnej wykorzystywanej w interakcjach społecznych,
- brak wzajemności społecznej,
- nieumiejętność rozwijania i utrzymywania relacji z rówieśnikami właściwej dla poziomu rozwoju,
- nietypowe zachowania sensoryczne,
- stereotypowe zachowania motoryczne lub werbalne,
- nadmierne przywiązanie do rutyny i zrytualizowanych wzorców zachowania,
- ograniczone zainteresowania.
Przede wszystkim, czesne rozpoznanie spektrum autyzmu u dziecka umożliwia podjęcie oddziaływań terapeutycznych, które mogą poprawić jakość życia całej rodziny. Pomocne przy obserwacji zaburzeń w rozwoju dziecka są kamienie milowe, które opisaliśmy w poniższym artykule:
Objawy autyzmu u niemowląt
– Rodzice często jako pierwsze niepokojące objawy spektrum autyzmu u dziecka sygnalizują brak lub opóźnienie rozwoju mowy – przyznaje Aleksandra Duszczyk. To jednak niekoniecznie musi oznaczać, że u dziecka występuje spektrum autyzmu. – Dla diagnostów istotne jest, na ile sposób komunikowania się dziecka służy do nawiązywania i pootrzymywania relacji społecznych. Dla dzieci w spektrum autyzmu charakterystyczne jest właśnie to, że nie rekompensują braku mowy innymi sposobami takimi jak: kontakt wzrokowy, mimika, gesty.
Nie do końca zgodny z rzeczywistością jest natomiast obraz dziecka w spektrum autyzmu jako żyjącego we własnym świecie. – To określenie jest stereotypowe, niczym filmowy Rain Man, który siedzi cichutko w kąciku i bawi się, przerzucając piłeczki – podkreśla pedagożka z Fundacji SYNAPSIS. Jak wyjaśnia, nie każde z dzieci w spektrum autyzmu unika relacji. – Są i takie, które jak najbardziej je podejmują, ale na własnych zasadach: wyznaczają innym role, które mają pełnić w zabawie, nadzorują jej przebieg i denerwują się, gdy ktoś nie przestrzega ich scenariusza.
3.
Im wcześniej, tym lepiej
Jak zauważa Aleksandra Duszczyk, przyczyny spektrum autyzmu nie są do końca rozpoznane. – Wiadomo natomiast, że dominujący wpływ mają aspekty genetyczne, ale na ich ekspresję wpływa mnóstwo czynników, w tym środowiskowych.
Pedagożka z Fundacji SYNAPSIS jednocześnie podkreśla zdecydowanie: absolutnie nie oznacza to, że rodzice dziecka, wobec którego zostaje orzeczona diagnoza spektrum autyzmu, ponoszą jakąkolwiek odpowiedzialność. – Czasami podczas wywiadów ze specjalistami rodzice obwiniają się, że coś zrobili źle. Staramy się wyprowadzić ich z tego poczucia, bo spektrum autyzmu jest zaburzeniem neurologicznym, na którego wystąpienie nie mamy wpływu.
Ale już terapię i dalszy rozwój – i owszem. W przypadku spektrum autyzmu – podobnie jak innych zaburzeń rozwojowych – sprawdza się stare powiedzenie… Im wcześniej, tym lepiej. Chociaż nawet późniejsze rozpoznanie spektrum autyzmu u dzieci absolutnie nie zamyka mu furtki do rehabilitacji, uważna obserwacja dziecka przez rodziców, konsultowanie niepokojących symptomów z pediatrą i, znów przysłowiowe, dmuchanie na zimne mogą mu tylko pomóc.
– Potrafimy zdiagnozować dziecko na wczesnym etapie rozwojowym, a tym samym dobrać odpowiednie oddziaływania stymulujące, dzięki którym dziecko w spektrum autyzmu będzie sobie lepiej radziło w dalszym życiu – podkreśla Aleksandra Duszczyk.
Bez odpowiednich oddziaływań terapeutycznych dziecko w spektrum autyzmu z upływem czasu może rozwijać poważniejsze zaburzenia w relacjach z rówieśnikami i otoczeniem. W rezultacie pojawiają się u niego głębsze trudności edukacyjne i społeczne.
4.
Spektrum autyzmu jest uznawane za niepełnosprawność. Dlatego, wiąże się z możliwością uzyskania orzeczenia o niepełnosprawności. Niezbędne jest złożenie stosownego wniosku (znajdziecie go na przykład TUTAJ) . Ponadto, wniosku trzeba załączyć również zaświadczenie lekarskie i kopię dokumentacji medycznej. Na ich podstawie w ciągu 30 dni zostanie wyznaczony termin spotkania z Zespołem ds. Orzekania o Niepełnosprawności.
Pozytywna decyzja otwiera szereg furtek, w tym do:
- uzyskania orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego (w przedszkolu i szkole) w poradni psychologiczno-pedagogicznej,
- świadczenia pielęgnacyjnego, które od 1 stycznia 2025 roku wynosi 3287 zł miesięcznie i przysługuje w sytuacji, gdy rodzic/opiekun rezygnuje z pracy zawodowej, by opiekować się dzieckiem,
- zasiłku pielęgnacyjnego (obecnie 215,84 zł),
- dofinansowania z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Niepełnosprawnych (PFRONu) do turnusów rehabilitacyjnych,
- specjalistycznych usług opiekuńczych (SUO), które obejmują m.in. wsparcie pedagogów i logopedów.
Rehabilitacja dziecka w spektrum autyzmu powinna opierać się na dwóch najważniejszych filarach
Zalicza się do nich poszanowanie jego autonomii i dobranie odpowiedniego planu terapeutycznego. Oddziaływań terapeutycznych, którym może być poddane dziecko w spektrum autyzmu jest bowiem mnóstwo: począwszy od samych metod terapii (w tym 3i, ESDM, Son-Rise czy Metody Rozwoju Relacji), poprzez terapię behawioralną, logopedyczną i pedagogiczną, po najróżniejsze metody wspierające, takie jak arteterapia, dogoterapia, hipoterapia, integracja sensoryczna, logorytmika.
Niezbędna jest współpraca między specjalistami i rodzicami, wypracowanie modelu wspólnych działań i spójnych strategii – podkreśla Aleksandra Duszczyk. Równie ważne jest znalezienie przez rodziców i dziecko w spektrum autyzmu wspólnej płaszczyzny porozumienia. – Trzeba się swojego dziecka niejako nauczyć: jak się z nim porozumiewać, jak odpowiadać na jego potrzeby. Terapia małych dzieci nastawiona jest na rozwijanie umiejętności inicjowania i podtrzymywania relacji oraz komunikowania się w zabawie oraz codziennych aktywnościach – wyjaśnia pedagożka z Fundacji SYNAPSIS.
To działa również w drugą stron. Rehabilitacja dziecka w spektrum autyzmu polega m.in. na uczeniu go komunikowania swoich potrzeb i stanów przy jednoczesnym szanowaniu jego tendencji czy zachowań, które pozwalają mu regulować napięcie. – Terapia małych dzieci w spektrum autyzmu jest nastawiona przede wszystkim na nauczenie ich, że druga osoba jest atrakcyjna,można z nią robić dużo ciekawych rzeczy i czerpać z tego przyjemność.
Aneta Wawrzyńczak-Rekowska
Jeśli wspólnie z nami chcesz wspierać fundacyjne maluchy, m.in.w spektrum autyzmu wpłać darowiznę TERAZ do fundacyjnej zbiórki po to, by dodać im siły do walki z chorobą:
Poprzedni artykuł ze strefy rodzica:
Po więcej inspiracji zajrzyj do fundacyjnej STREFY RODZICA
